مقدمه
نهاد مقدس خانواده، رکن اساسی جامعه است و عقد نکاح، بنیان تشکیل آن را فراهم می‌آورد. در نظام حقوقی ایران، بر اساس فقه شیعه، دو نوع اصلی از عقد نکاح به رسمیت شناخته شده است: نکاح دائم و نکاح موقت که اصطلاحاً به آن "صیغه" نیز گفته می‌شود. هر یک از این دو نوع عقد، ویژگی‌ها، آثار و مسئولیت‌های حقوقی خاص خود را دارد که عدم آگاهی از آن‌ها می‌تواند منجر به چالش‌ها و مسائل حقوقی پیچیده‌ای در آینده گردد. درک صحیح تفاوت‌های بنیادین این دو نوع نکاح، برای هر فردی که قصد ازدواج دارد، امری ضروری و حیاتی است. این مقاله با هدف تبیین جامع و کاربردی تفاوت‌های عقد نکاح دائم و موقت از منظر قوانین جمهوری اسلامی ایران تدوین شده است تا خوانندگان گرامی بتوانند با دیدی بازتر و آگاهانه‌تر، مسیر زندگی مشترک خود را انتخاب نمایند. برای دریافت مشاوره حقوقی تخصصی در این زمینه، می‌توانید با وکلای ما در تماس باشید.
مفهوم و تعریف
نکاح دائم
نکاح دائم، عقدی است که برای تمام عمر زوجین منعقد می‌شود و هیچ محدودیت زمانی برای آن در نظر گرفته نمی‌شود. در این نوع عقد، حقوق و تکالیف متقابلی برای زن و شوهر ایجاد می‌شود که در قوانین مدنی ایران به تفصیل بیان شده است. از جمله مهم‌ترین آثار نکاح دائم می‌توان به حق نفقه زوجه، حق ارث‌بری متقابل، لزوم ثبت رسمی و امکان طلاق با رعایت تشریفات قانونی اشاره کرد.
نکاح موقت (صیغه)
نکاح موقت یا صیغه، عقدی است که برای مدت زمان معین و محدودی منعقد می‌گردد. مشخص کردن دقیق مدت عقد و همچنین تعیین مهریه در زمان انعقاد، از شرایط صحت این نوع نکاح است. پس از اتمام مدت مقرر یا بذل (بخشیدن) مدت از سوی زوج، رابطه زوجیت خود به خود پایان می‌یابد. نکاح موقت در برخی از حقوق و تکالیف، تفاوت‌های اساسی با نکاح دائم دارد که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت.
تفاوت‌های حقوقی کلیدی
۱. مدت‌زمان
- نکاح دائم: فاقد محدودیت زمانی است و برای همیشه منعقد می‌شود.
- نکاح موقت: حتماً باید دارای مدت زمان مشخصی باشد (مثلاً یک ساعت، یک روز، یک ماه، یک سال و ...) و پس از اتمام مدت، عقد خود به خود منفسخ می‌گردد.
۲. مهریه
- نکاح دائم: تعیین مهریه در زمان عقد نکاح دائم، شرط صحت آن نیست، اما زوجین می‌توانند در زمان عقد یا پس از آن مهریه را تعیین کنند. در صورت عدم تعیین مهریه در عقد، مهریه المثل به زن تعلق می‌گیرد. برای اطلاعات بیشتر در خصوص این حق مهم زوجه، مطالعه مقاله مطالبه مهریه توصیه می‌شود.
- نکاح موقت: تعیین مهریه و میزان آن در زمان انعقاد عقد، شرط صحت نکاح موقت است. عدم تعیین مهریه در نکاح موقت موجب بطلان عقد می‌شود.
۳. نفقه
- نکاح دائم: زن در عقد دائم، مستحق نفقه است و شوهر مکلف به پرداخت آن است، مگر اینکه زن بدون دلیل موجه از تمکین خودداری کند (ناشزه باشد).
- نکاح موقت: زن در عقد موقت، حق نفقه ندارد، مگر اینکه در ضمن عقد شرط شده باشد.
۴. طلاق
- نکاح دائم: انحلال نکاح دائم از طریق طلاق صورت می‌گیرد که دارای تشریفات و شرایط قانونی خاص خود است (مانند نیاز به حکم دادگاه).
- نکاح موقت: انحلال نکاح موقت به دو طریق اصلی اتفاق می‌افتد: ۱. اتمام مدت عقد. ۲. بذل مدت (یعنی مرد مدت باقی‌مانده عقد را به زن ببخشد). طلاق در معنای حقوقی خاص خود در نکاح موقت وجود ندارد.
۵. ارث
- نکاح دائم: زن و شوهر در نکاح دائم، از یکدیگر ارث می‌برند.
- نکاح موقت: زن و شوهر در نکاح موقت، از یکدیگر ارث نمی‌برند، مگر اینکه در ضمن عقد این حق به صراحت شرط شده باشد (که البته در فقه و قانون مدنی کمتر پذیرفته شده است).
۶. عده
- نکاح دائم: عده طلاق برای زن، سه طهر (سه دوره قاعدگی) و عده وفات، چهار ماه و ده روز است.
- نکاح موقت: عده نکاح موقت، در صورت فوت همسر، چهار ماه و ده روز است و در صورت اتمام یا بذل مدت، دو طهر (چهل و پنج روز) است.
۷. ثبت رسمی
- نکاح دائم: ثبت رسمی نکاح دائم در دفاتر ازدواج الزامی است و عدم ثبت آن جرم محسوب می‌شود.
- نکاح موقت: ثبت نکاح موقت در موارد خاصی الزامی است، از جمله باردار شدن زوجه، توافق طرفین یا شرط ضمن عقد. در سایر موارد، ثبت آن اختیاری است اما توصیه می‌شود.
آثار و مسئولیت‌های مشترک
علیرغم تفاوت‌های عمده، نکاح دائم و موقت در برخی آثار نیز مشترکند:
- نسب فرزندان: فرزند متولد شده از هر دو نوع نکاح، مشروع و قانونی محسوب می‌شود و تمام حقوق فرزند از جمله حق نام خانوادگی، نفقه و ارث را دارا است.
- حرمت ازدواج: ازدواج با خواهرزن در زمان عده نکاح موقت یا دائم، همچنان حرام است.
- عده: رعایت عده پس از انحلال هر دو نوع نکاح، برای جلوگیری از اختلاط نسل ضروری است.
نتیجه‌گیری
عقد نکاح دائم و موقت، هر دو از طرق مشروع و قانونی تشکیل خانواده در نظام حقوقی ایران محسوب می‌شوند، اما تفاوت‌های عمیق و بنیادینی در شرایط، حقوق و تکالیف زوجین و آثار ناشی از آن‌ها دارند. انتخاب هر یک از این دو نوع عقد، نیازمند آگاهی کامل از تبعات حقوقی و اجتماعی آن است. بی‌توجهی به این تفاوت‌ها می‌تواند مشکلات عدیده‌ای را در زندگی زناشویی و پس از آن به وجود آورد. لذا، توصیه می‌شود قبل از هرگونه اقدام، حتماً با یک وکیل پایه یک دادگستری متخصص در امور خانواده مشورت نمایید تا با راهنمایی‌های حقوقی، بهترین تصمیم را اتخاذ کرده و از حقوق خود به طور کامل مطلع شوید. برای دریافت مشاوره آنلاین با وکلای ما می‌توانید از طریق وب‌سایت اقدام کنید.