مقدمه
مهریه، یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین حقوق مالی زوجه در عقد دائم نکاح است که قانونگذار ایران توجه ویژه‌ای به آن داشته است. این حق به محض وقوع عقد، به ملکیت زن درمی‌آید و او می‌تواند هر زمان که بخواهد، آن را مطالبه کند. با این حال، فرآیند مطالبه مهریه همواره با چالش‌ها و پیچیدگی‌های حقوقی خاص خود همراه است که آگاهی از جزئیات آن برای زوجین و به‌ویژه زنان، از اهمیت بالایی برخوردار است. در این مقاله از وب‌سایت «وکیل تری»، قصد داریم تا شما را با تمامی ابعاد حقوقی و مراحل قانونی مطالبه مهریه در ایران آشنا کنیم؛ از انواع مهریه و تفاوت‌های آن گرفته تا راه‌های مطالبه، دفاعیات احتمالی و نکات کلیدی که در این مسیر باید بدانید. هدف ما ارائه راهنمایی جامع و کاربردی است تا بتوانید با دیدی بازتر و اطلاعات کامل‌تر، حقوق خود را پیگیری کنید. برای دریافت مشاوره حقوقی تخصصی‌تر در این زمینه، می‌توانید با وکلای مجرب ما در تماس باشید.
مهریه چیست؟ مبانی حقوقی آن در ایران
مهریه یا صداق، مالی است که مرد در هنگام عقد نکاح به زن می‌پردازد یا متعهد به پرداخت آن می‌شود. این حق، نه تنها ریشه در شرع مقدس اسلام دارد، بلکه در قوانین مدنی ایران (مواد ۱۰۷۸ تا ۱۱۰۰ قانون مدنی) نیز به صراحت به رسمیت شناخته شده و مورد حمایت قرار گرفته است. نکته حائز اهمیت این است که مهریه حق مسلم زن است و حتی اگر در عقدنامه ذکر نشود، در صورت وقوع نزدیکی، زن مستحق «مهرالمثل» خواهد بود.
انواع مهریه: عندالمطالبه و عندالاستطاعه
در عرف و قانون ایران، مهریه به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود که در شیوه مطالبه و اجرای آن تفاوت‌های اساسی دارند:
- مهریه عندالمطالبه: این نوع مهریه، رایج‌ترین شکل مهریه در ایران است. به این معنا که زن هر زمان که اراده کند، بدون هیچ قید و شرطی می‌تواند آن را از همسر خود مطالبه کند. مرد مکلف به پرداخت فوری آن است و در صورت عدم توانایی، می‌تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را مطرح کند که در ادامه به آن می‌پردازیم. بخش عمده پرونده‌های مطالبه مهریه مربوط به این دسته است.
- مهریه عندالاستطاعه: در این حالت، پرداخت مهریه مشروط به توانایی و استطاعت مالی مرد است. به عبارت دیگر، زن تنها زمانی می‌تواند مهریه خود را مطالبه کند که ثابت کند همسرش توانایی مالی برای پرداخت آن را دارد. اثبات این استطاعت مالی بر عهده زوجه است که فرآیند مطالبه را پیچیده‌تر می‌کند. در عمل، تعداد پرونده‌های مربوط به این نوع مهریه کمتر است و معمولاً به دلیل دشواری اثبات استطاعت مالی، زوجین تمایل کمتری به ثبت این نوع مهریه دارند.
مراحل قانونی مطالبه مهریه
مطالبه مهریه، بسته به نوع آن (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه) و وجود یا عدم وجود اموال قابل توقیف از زوج، می‌تواند از دو طریق اصلی پیگیری شود:
۱. مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت اسناد و املاک (مخصوص مهریه عندالمطالبه)
اگر مهریه از نوع عندالمطالبه باشد و سند ازدواج رسمی باشد، زن می‌تواند بدون نیاز به مراجعه به دادگاه، مستقیماً به دفترخانه‌ای که عقد در آن جاری شده است مراجعه کرده و تقاضای صدور اجرائیه مهریه را نماید. پس از صدور اجرائیه و ابلاغ به زوج، در صورت عدم پرداخت، اداره ثبت اقدام به توقیف اموال منقول و غیرمنقول زوج خواهد کرد. این روش، معمولاً سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر از روش قضایی است، به شرطی که زوج اموالی قابل توقیف داشته باشد.
۲. تقدیم دادخواست به دادگاه خانواده
در صورتی که مهریه از نوع عندالاستطاعه باشد، یا از طریق اداره ثبت اموالی از زوج یافت نشود، یا سند ازدواج رسمی نباشد (که البته امروزه نادر است)، زن باید از طریق تقدیم دادخواست به دادگاه خانواده، مهریه خود را مطالبه کند. در این روش، دادگاه پس از بررسی مدارک و شواهد، حکم به پرداخت مهریه صادر می‌کند. در حین دادرسی یا پس از صدور حکم، زوجه می‌تواند تقاضای توقیف اموال زوج (تأمین خواسته) را نیز ارائه دهد.
۳. صدور اجرائیه و اجرای حکم
پس از صدور رأی قطعی از سوی دادگاه مبنی بر الزام زوج به پرداخت مهریه، پرونده به قسمت اجرای احکام دادگستری ارسال می‌شود. واحد اجرا، حکم را به زوج ابلاغ کرده و مهلتی را برای پرداخت تعیین می‌کند. در صورت عدم پرداخت در مهلت مقرر، زوجه می‌تواند درخواست توقیف اموال زوج و یا تقاضای جلب وی را (در شرایط خاص و تا سقف ۱۱۰ سکه طلا در مورد مهریه عندالمطالبه) داشته باشد.
دفاعیات رایج در پرونده‌های مهریه
زوج در پاسخ به مطالبه مهریه، می‌تواند دفاعیات مختلفی را مطرح کند که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
۱. دادخواست اعسار از پرداخت مهریه
اگر مرد توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می‌تواند همزمان با طرح دعوای مطالبه مهریه توسط زوجه، یا پس از صدور حکم، دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را تقدیم دادگاه کند. در این صورت، دادگاه پس از بررسی اموال و وضعیت مالی مرد و انجام تحقیقات لازم، در صورت احراز اعسار، حکم به تقسیط مهریه صادر می‌کند. این حکم، مرد را از پرداخت یکجای مهریه معاف کرده و او را ملزم به پرداخت پیش‌پرداخت (مقدمه) و اقساط ماهانه می‌کند.
۲. سایر دفاعیات احتمالی (ابراء، مطالبه مهریه در ازای طلاق خلع)
زوج ممکن است با ارائه دلایلی مانند «ابراء ذمه» (به این معنا که زن تمام یا بخشی از مهریه خود را به میل خود بخشیده است)، یا اثبات اینکه زن مهریه خود را در ازای طلاق خلع (طلاق توافقی با بخشش مالی) دریافت کرده است، در برابر مطالبه مهریه دفاع کند. اثبات این موارد بر عهده زوج است و مستلزم ارائه اسناد و مدارک معتبر است.
نکات حقوقی و عملی مهم در پرونده‌های مهریه
- نقش وکیل متخصص مهریه: پرونده‌های مهریه، به دلیل پیچیدگی‌های حقوقی و عاطفی، نیازمند دانش و تجربه بالای حقوقی هستند. بهره‌مندی از خدمات حقوقی یک وکیل متخصص مهریه می‌تواند در تسریع فرآیند، توقیف به موقع اموال و دستیابی به بهترین نتیجه ممکن، بسیار موثر باشد.
- توقیف اموال و ممنوع الخروجی زوج: زوجه می‌تواند پیش از صدور حکم قطعی، با ارائه درخواست تأمین خواسته، تقاضای توقیف اموال زوج را نماید تا از نقل و انتقال اموال او جلوگیری شود. همچنین، در صورت عدم پرداخت مهریه، امکان ممنوع‌الخروج کردن زوج نیز وجود دارد.
- مهریه و فوت زوج: در صورت فوت زوج، مهریه جزء دیون ممتاز محسوب می‌شود و زن می‌تواند آن را از ماترک (اموال به جای مانده از متوفی) قبل از تقسیم ارث بین ورثه، مطالبه و وصول کند.
- سقف ۱۱۰ سکه در مورد جلب: طبق قانون، در حال حاضر مرد به دلیل عدم پرداخت مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی قابل جلب و حبس است و برای مازاد بر این مقدار، امکان جلب وجود ندارد مگر اینکه تمکن مالی او ثابت شود.
نتیجه‌گیری
مطالبه مهریه، حق قانونی و شرعی زن است که قوانین ایران حمایت قاطعی از آن به عمل آورده‌اند. با این حال، فرآیند مطالبه مهریه می‌تواند طولانی و چالش‌برانگیز باشد. آگاهی از انواع مهریه، مراحل قانونی مطالبه، دفاعیات رایج و نکات عملی می‌تواند به زنان در احقاق حقوق خود کمک شایانی کند. توصیه می‌شود برای پیشبرد موفقیت‌آمیز پرونده مهریه و جلوگیری از تضییع حقوق، حتماً از راهنمایی وکلای پایه یک دادگستری بهره‌مند شوید. برای دریافت راهنمایی‌های بیشتر و مشاوره آنلاین تخصصی، می‌توانید با کارشناسان حقوقی ما در «زوج وکیل» در ارتباط باشید.